Müze kuyruklarına girmeden, kalabalıklar arasında bir göz ucu yer açmaya çabalamadan, bir eseri yakından, çok yakından gösteriyor. Şimdi bu evrensel kültür hizmetine bir yeni unsur daha eklendi: CyArk adlı bir özel girişimle ortaklaşa, 18 ülkede 26 kültür mirasının mimari-arkeolojik ayrıntıları üç boyutlu olarak ekrana taşındı. Sanal gerçeklikle izlenebilecek. Aralarında, bizden bir miras eseri yok. Ama liste 500’e çıkacakmış, belki o zaman olur.
CyArk, İngilizce bir sözcük uyarlamasının kısaltması = Siber Arşiv anlamına. Irak’tan 1980’lerde ABD’e göçebilmiş bir mühendisin girişimi. İsmi hiç de Arapçaya benzemeyen Ben Kacyra adlı bu mühendis, 1990’larda harita ve kadastro yapmada kullanılacak üç boyutlu bir lazer tarayıcı tasarlamış. Cyrax adını verdiği bu tarayıcı, radardaki radyo dalgaları yerine ışık kullanıyor. Bu, 1970’lerden beri bilinen Lidar’a komşu bir uygulama. Lidar, bugün sürücüsüz araçların “gözü” olarak hizmette. Araçla, diğer objeler arasındaki mesafeyi ölçmek için. Cyrax ise, baktığı objeyi “nokta bulutları” olarak görür, birebir dijital fotoğrafını çeker. Ortaya çıkan milyonlarca nokta, ekranda döndürülebilir, görüntüye her yönden bakılabilir. Bundan, objenin üç boyutlu dijital resmi yapılabilir. Mimarların, bir binanın rölövesini çıkartması gibi. Şimdi bunu lazer tarama daha çabuk, daha ayrıntılı yapacak.
Iraklı buluşçu mühendis, Cyrax’ını tasarladığı şirketini 2001’de İsviçre şirketi Leica Geosystems’e sattı. Sonra, kendisini “hayatta gerçekten yapmak istediği” işe adadı: Kaybolmakta olan, kaybolma tehlikesi olan dünya kültür mirasının dijital rölövesini tek tek çıkartmak. 2011’de, bu işi nasıl ve neden yaptığını bir TED konferansında anlattı.
CyArk’ın milyonlarca noktayla arşivlediği dünya kültür mirası listesindeki eserlerin bazısı, turizme açık olmayan, gidilip görülemeyecek kadar ücra, zor yerlerde. Örneğin Peru’da 4 bin metrelik bir dağda (başkent Lima’dan 10 saat otobüs yolculuğuyla ulaşılan) Chavin de Huantar, M.Ö. 1200’lerden kalma bir arkeolojik kalıntı… Listede, Meksika’daki Maya Tapınağı Chichen Itza, Peru’da en eski astronomi gözlemevi Chankillo, Güney Afrika Drakensberg mağara resimleri, Kamboçya’da Angkor Wat tapınak külliyesi gibi yerler var. Daha yakın zamanlara ait yerler/binalar da… Bütün buraların resimleri Cyrax yüklenebilen dronlarla çekiliyor. Google’la yapılacak işbirliğiyle CyArk’ın listesi büyüyecek. Dünya kültür mirasının 3D arşivi çıkartılacak.
UNESCO Genel Sekreteri İrina Bokova, 24 Mart 2017’de BM Güvenlik Konseyi’nde yaptığı konuşmada şöyle demişti: “Kültürel miras kimliğe aittir. Mirasın kasıtlı olarak imhası bir savaş suçudur. Kültürel temizliğin küresel stratejisinde bir savaş taktiği haline gelmiştir. Bu yüzden kültürel mirasın savunulması, insan hayatının korunmasından ayrı olamayacak bir güvenlik zorunluluğudur.” Güvenlik Konseyi aynı gün bu konuda karar aldı: S/RES/2347 (2017)
